Barneveld – Jan van Schaffelaar

Een rondje Barneveld dat draait om Jan van Schaffelaar. Langs het landgoed Schaffelaar met het kasteelachtige huis Schaffelaar dat niets met onze Jan te maken heeft … dat is allemaal van later.
Wel de kerk, de toren waar hij vanaf springt en de plek waar hij neerkomt.
Voordat we aan de wandel gaan eerst even een kleine reminder over hoe het ook al weer zit met Jan en de toren! Wat vertellen de geschiedenisboekjes eigenlijk over deze volksheld.

Alles speelt zich af in de tijd dat Gelre deel uit maakt van het Bourgondische rijk waar gestreden wordt voor invloed op het bestuur en het bekleden van functies in de landsregering. Ze staan te boek als Hoekse en Kabeljouwse twisten.
Door een summier stukje tekst van negentien regels uit een vijftiende-eeuwse kroniek wordt 216 jaar ná de sprong een verhaal opgetekend over ene Jan van Schaffelaar … een edelman, heer van Huys de Schaffelaar (dat in de buurt lag van het latere kasteel), inwoner van Barneveld en aanvoerder van de Kabeljouwen. Gebombardeerd tot nationale held en geromantiseerd in diverse boeken. Wil je de nieuwe meer uitgebreide studie uit 2018 (historicus Dick Berents) lezen? Die vind je hier!
Ik waag me niet aan discussies en blijf liever bij het verhaal van de volksheld … de edelman die sprong om zijn soldaten te redden. Staand op de torentrans met zijn handen in zijn zij … “Lieve gesellen, ic moet ummer sterven, ic en wil u in geenen last brenghen”.
Want gesprongen heeft hij echt.

De Wandeling:
We starten bijna aan de rand van Barneveld, lopen over de Bloemendaallaan, langs het Trammelantbeekje en haar zijtakken en een soort kinderboerderij naar Landgoed De Wolfskamer. Een toekomstgericht, multifunctioneel landgoed waar de functies wonen, werken, natuur, bos, landbouw en recreatie met elkaar worden verweven. De naam van het landgoed, De Wolfskamer, is nog ter herinnering aan een stuk grond dat gelegen is midden in het toekomstige landgoed en dat deze naam al sinds mensenheugenis draagt.

Vanaf het Landgoed het spoor over en links het kraaien-/roekenbos in waar we tegen het (bijna weggestopte en vooral verwaarloosde) monument van de (zichzelf noemende plattelands-) burgemeester Carel August Nairac. Wat Nairac precies voor Barneveld gedaan heeft is niet zo duidelijk maar in zijn tijd werden wegen verhard en de Spaarbank 1845, de bibliotheek, het raadhuis, het postkantoor en de weekmarkt opgericht. Tevens werd de spoorlijn Apeldoorn-Amersfoort werd zó aangelegd dat hij door Barneveld liep. Of zouden het toch zijn Franse connecties zijn … het voorgeslacht van Carl August woonde en hield zich bezighield met de wijnbouw en wijnhandel. Bij speciale gelegenheden wordt er in Barneveld nog wel eens Nairacwijn geschonken.

Net voorbij het monument staan we oog in oog met kabouters … waar we ook kijken … een waar kabouterdorp?? Grote, kleine, in groepen .. alleen. Het verhaal er achter??
Vandalen hielden tot 2x toe huis in het sprookjesachtige wandelrondje in het Wilderinkbos in Voorthuizen en er werd besloten op zoek te gaan naar een alternatief. Het verzoek kwam ook terecht in Barneveld en het resulteerde in het aanwijzen van het Roekenbos. Soms even goed kijken want door het gevallen blad zijn ze niet allemaal goed zichtbaar.

Langs de stationsweg … uitkijkend op het futuristische Transferium … steken we een eindje verder over richting het landgoed Schaffelaar met het (parkachtig aangelegde) Schaffelaarsebos en de 18de-eeuwse rechthoekig omgrachte Koeweide met daarin op kleine eilandjes twee natuurstenen tuinbeelden die een mannelijk figuur uit de Griekse Oudheid moeten voorstellen.

Voordat we bij het kasteel zijn werpen we eerst nog een blik op de nieuw gebouwde oranjerie. De oorspronkelijke was uit ongeveer 1900. Een markant gebouw in Victoriaanse stijl dat geheel uit gietijzer en glas was opgebouwd. Alleen de fundamenten zijn ervan bewaard gebleven. In 2005 is op deze fundamenten de oranjerie in authentieke stijl herbouwd.

En dan is daar het kasteel … het oogt modern toch dateert het van rond 1850 … het wordt gezien als het belangrijkste Nederlandse landhuis in neotudorstijl. Plaatselijk wordt het Kasteel De Schaffelaar genoemd.
Op hetzelfde landgoed, ongeveer 250 meter in noordwestelijke richting, staat in de 16e eeuw op de Koewei een huis, dat eerst Hackfort en later Schaffelaar (als eerbetoon aan Jan van Schaffelaar) wordt genoemd.
De oudst bekende bezitter van dit kasteel is Floris van Hackfort, die leeft vóór 1600. Rond 1585 wordt het kasteel – toen nog met een slotgracht omgeven – verwoest door de Spanjaarden.
Er komt een nieuw huis dat in 1800 afbrandt. Op 1 april 1852 legt de nieuwe eigenaar en opdrachtgever baron van Zuylen van Nievelt de eerste steen voor een nieuw landhuis, zo’n 250 meter dichter bij het dorp.
Door te hoge kosten wordt het slechts af en toe bewoond door mensen die zich het landhuis kunnen veroorloven om uiteindelijk in 2002 in handen te komen van het Gelders Landschap.

1794

1910

heden (gerestaureerd sinds 2005)

Komend vanaf het landgoed steken we een drukke weg én het spoor over zijn we in het centrum van Barneveld. Eerst maar langs Jan … daar gaat deze wandeling tenslotte om … zijn geschiedenis en alles wat daarmee verweven is. En dan naar de kerk en vooral de toren. Op de grond kan je zien waar hij terechtgekomen is … wel een klein manneke hoor. Als ik zo naar boven kijk is het best een afstand … hij overleeft de val maar wordt beneden liggend alsnog vermoord.

Terug naar het begin van onze wandeling passeren we nog een rijtje monumentale arbeiderswoningen mét makelaartjes (de bekroning van een geveltop) waar een nog kleurrijke bloemenberm een na-zomers tintje aan deze dag probeert te geven. Toch nog bijna 9 km.